Historia

Polsko-Amerykańskie Towarzystwo Etnograficzne im. Bronisława Malinowskiego powstało w stanie New Jersey, w 1976 roku,  dzięki pomocy adwokata polskiego pochodzenia, Edwarda Wolaka. Sygnatariuszami aktu powstania PAES/PATE były osoby nastepujące:

Melanie CHELSTOWSKI, Joseph CHEBEĆEK, Mary DOMBROWSKI, Olga HABURA, Dominick MacARTHUR, Wanda MacARTHUR, Zdravko MALJKOVIĆ, Barbara PIOTROWSKA, Andrzej SZATYŃSKI, Danuta SZATYŃSKA, Ryszarda SZCZERBANIEWICZ, Maria SZPALA, Andrzej WALA i Josephine ŻELISKO.

W latach 1976-1981 siedziba organizacji mieściła się w Upper Montclair, New Jersey.  W okresie od 1976 do 1985 przeprowadzono strukturyzację administracji towarzystwa oraz redakcję statutu. W 1981 roku liczba członków zmalała do trzech, i siedziba została przeniesiona do Atlantic City, New Jersey. W nowym miejscu PAES/PATE przeżyło nagłe ożywienie dzięki wstąpieniu do organizacji kilkunastu osób z emigracji “post-Solidarnościowej”. Dzięki rzeczowej pomocy dr. Aleksandra Posern-Zielińskiego, etnografa z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, Rada Naukowa towarzystwa mogła wprowadzić w życie plany etnograficznych badań terenowych oraz zaprosić do współdziałania proponowane przez niego osoby. W ten sposób towarzystwo pozyskało etnografa Krzysztofa Kopczyńskiego i historyka, śp. prof. Edmunda Urbańskiego, kierownika studiów Polsko-Latynoamerykańskich przy Polskim Instytucie Naukowym (PIASA) w Nowym Yorku.

W 1987 roku Marta Bierska, sekretarz PAES/PATE, natknęła się na artykuł opisujący odrodzenie grupy tubylczej w południowym New Jersey: Indian Nanticoke Lenni-Lenape z Bridgeton, NJ. Następnego roku towarzystwo nawiązało z nimi kontakt, a w 1994 Rada Plemienna zezwoliła nam na rozpoczęcie badań antropologicznych, które inicjalnie poprowadziła studentka Uniwersytetu Warszawskiego, Joanna Trzcionkowska.

W tym samym czasie Jerzy Kołakowski, młody kamerzysta polonijnego programu telewizyjnego “Kalejdoskop” z Filadelfii, entuzjastycznie “reklamował” towarzystwo. Zorganizował on, w ramach wydziału Sztuki i Rozrywki, spotkanie z satyrykiem Jackiem Fedorowiczem (1991), a także zaprosił do współpracy poznaną etnografkę z Uniwersytetu Warszawskiego, Ewę Dżurak (1992). Ta ostatnia wkrótce przyjęła funkcję, trzeciego już, dyrektora Rady Naukowej towarzystwa oraz zaprosiła do działania w nim swoich kolegów: Annę Engelking i Sławomira Sikorę.

W 1990 roku PAES/PATE rozpoczęło organizowanie dorocznych seminariów antropologicznych, których do 2010 roku odbyło się osiemnaście. Do roku 2016 towarzystwo zorganizowało dwadzieścia trzy seminaria naukowe. Nieżyjący już, dr Krzysztof Brozi, z lubelskiego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej przyjął członkostwo towarzystwa w 1991 roku. Lata ostatniej dekady stulecia (i millenium) odznaczyły się szczególnym ożywieniem naszej działalności naukowej i kulturalnej. Dzięki energicznym osobowościom Krystyny Baliszewskiej, wicedyrektora i redaktora polskich tekstów; Krzysztofa Baliszewskiego, doradcy finansowego i organizatora pomocy społecznej; Jerzego Czyża, specjalisty komputerowego i byłego projektanta stron internetowych; aktora, Aleksandra Podolaka; poetki Barbary Nazarkiewicz; Józefa Swatowskiego, kierownika sekcji sportowej i rekreacyjnej; i innym, w oddany sposób pracującym dla towarzystwa, takim jak: Maria Gryga, Genowefa Lichoń, Małgorzata Oberc, Stefan Saracen, Elżbieta Schowgurow, Bogusława Stankiewicz, Adam Stróżyk, Elżbieta Świder i Barbara Wala, towarzystwo mogło zaoferować miejscowej polonii doroczny “opłatek”, ze znakomitą kuchnią wigilijną, a także dumnie prezentować swoje osiągnięcia w czasie dorocznych seminariów. Prócz tego organizowane były pozaseminaryjne spotkania naukowe, jak np. z etnografem Sławomirem Sikorą (1995), redaktorem “Kontekstów”, periodyku Instytutu Sztuki Polskiej PAN; z prof. dr. Aleksandrem Posern-Zielińskim (1998), dyrektorem Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM; z archeologiem, Justyną Olko-Bajer (2001), po sezonie badawczym w Nakum, Gwatemala.

W 1997 roku sekretarz PAES/PATE, Igor Fedasz, i dyrektor wykonawczy, Andrzej Wala, po żmudnej pracy skompletowali dokumentację, wymaganą przez Internal Revenue Service do uzyskania numeru zwolnienia podatkowego i przyznania statusu organizacji non-for-profit. Od tego roku PAES/PATE jest oficjalnie organizacją niedochodową.

W roku 1998 Andrzej Wala został zaproszony do wygłaszania tygodniowych felietonów radiowych dla trzech rozgłośni polonijnych w Filadelfii. Po skompletowaniu 200. pogadanek, autor postanowił wydać je w formie książkowej pt.: Z Atlantic City mówi do Państwa… Dochód ze sprzedaży książki został przeznaczony dla towarzystwa. Wielką pracę, w komputerowym przygotowaniu tekstu do druku, wykonali społecznie dla PAES/PATE Urszula Popielak i Marek Maciolek (2004).

W 1999 roku do towarzystwa przystąpił prof. John J. Beatty, antropolog i wykładowca z Brooklyn College City University of New York. W tym samym roku prof. dr Posern-Zieliński przedstawił towarzystwo kwartalnikowi “Tawacin” i jego Redaktorowi Naczelnemu, Markowi Maciołkowi. Od tego czasu do roku 2010 PAES/PATE weszło w owocną kooperację z “Tawacinem” i Oficyną Wydawniczą Tipi (www.tipi.pl). Wiele naszych artykułów zostało wydanych na łamach “Tawacinu”, a Andrzej Wala, dyrektor wykonawczy towarzystwa, przedstawiał na jego łamach swój cykliczny felieton Głos z Scheyechbi. Jednocześnie, Marek Maciołek przyjął funkcję redaktora technicznego, a PAES/PATE, dzięki jego profesjonalizmowi, mogło wydać drukiem książkę Referaty Seminariów Antropologicznych 1990-2000 (2001).

W 2000 roku, na zaproszenie prof. dr. Aleksandra Posern-Zielińskiego, PAES/PATE delegowało Krzysztofa Kopczyńskiego i Andrzeja Walę z ich referatami na 50. Międzynarodowy Kongres Amerykanistyczny w Warszawie. W roli obserwatora towarzyszyła im Anna M. Czyż. Niestety, w związku z drobnymi niedociągnięciami organizacyjnymi, przedstawiony został jedynie referat Andrzeja Wali: Indians of New Jersey in 19th and 20th Centuries. Udział w Kongresie przysłużył się w naborze nowych członków towarzystwa. Bartosz Hlebowicz, etnograf z Uniwersytetu Jagiellońskiego i doktorant prof. Posern-Zielińskiego, przyjął członkostwo PAES/PATE. Zainteresowany w natywistycznych ruchach odrodzeniowych na Wschodnim Wybrzeżu Stanów Zjednoczonych, Bartosz Hlebowicz został przedstawiony przez towarzystwo Radzie Plemiennej Indian Nanticoke Lenni-Lenape i, z ich aprobatą, rozpoczął badania terenowe społeczności, które prowadził w ciągu trzech letnich sezonów (2001-2003). Sumarycznie, od 1988 roku do 2003 roku, etnohistoryczne i antropologiczne badania prowadzone były przez Andrzeja Walę, Joannę Trzcionkowską i Bartosza Hlebowicza, dzięki zgodzie i pomocy przywódcy Nanticoke Lenni-Lenapów, Marka Goulda, a również dzięki Liz Munson, Tinie Pierce, Pat Rossello i wielu innym, pomocnym członkom NLL. Badania przyniosły w rezultacie trzy artykuły z historii i problemów aktualnych Nanticoke Lenni-Lenapów i kulminowały pracą doktorską Bartosza Hlebowicza (2004) pt.: Formowanie się tożsamości etnicznej wśród grup Tubylczych Amerykanów ze Wschodniego Wybrzeża Stanów Zjednoczonych. Studia nad Nanticoke Lenni-Lenape z New Jersey i Oneida Nation z Nowego Jorku.

Lato 2006 stało się celebracją XXX-lecia towarzystwa. Uroczyste spotkanie miało miejsce 14 lipca w sali konferencyjnej Waterview Condominium w Ventnor. Anna Podolak, wschodząca gwiazda teatru z Manhattanu, NY, wystąpiła w znakomitym recitalu piosenki poetyckiej przy akompaniamencie swojego ojca, aktora teatralnego i filmowego, Aleksandra Podolaka. Ich występ był “prezentem urodzinowym” dla towarzystwa. Z serdeczną pomocą w zorganizowaniu obchodów XXX-lecia zgłosili się młodzi ludzie spoza towarzystwa: Edyta Kuzian-Głuszkowska, Maciej Głuszkowski, Agnieszka Dębiec i Rafał Dębiec.

Tego samego roku, członek PAES/PATE i dyrektor pierwszej polskiej ekspedycji archeologicznej do Nakum w Gwatemali, dr Jarosław Źrałka, wraz ze swym współpracownikiem, Wiesławem Koszkulem (obaj z Instytutu Archeologii UJ), uzyskali spektakularny sukces dzięki odkryciu nienaruszonej komory grobowej majańskiego władcy.

Lata 2007-2009 były świadkami gorącej dyskusji między Andrzejem Walą, a – redaktorami kwartalnika “Tawacin” – Markiem Maciołkiem, Markiem Nowocieniem, dr. Bartoszem Hlebowiczem, a także dr. Mariuszem Kairskim i Łukaszem Krokoszyńskim z UAM – wokół etycznych aspektów podboju Ameryki, a później, z dr. Tarzycjuszem Bulińskim na temat szczególnej interpretacji problemów związanych ze szkołami z internatem dla dzieci indiańskich. Choć dyskusja głęboko spolaryzowała stanowiska zaangażowanych stron, poprowadziła również do nawiązania nowych, interesujących kontaktów dla towarzystwa. Zofia Kozimor z Francji, odznaczyła się głęboką analizą moralną dyskutowanych wydarzeń historycznych i nawiązała niezwykle pozytywny kontakt z PAES/PATE. Otwarła ona również swoją stronę internetową www.cochise.com.pl jako jeszcze jedno forum dla PAES/PATE w dyskusji na temat moralności w podboju Tubylczych Amerykanów, następującym po nim wyniszczeniu fizycznym i kulturowym, i o rezultacie kolonizacji.

Po kilku nieudanych próbach w poprzedzających latach, PAES/PATE w 2009 roku otworzyło swoją filię w Polsce. Aczkolwiek nieformalna, znajduje się ona pod energicznym kierownictwem znanego pisarza, znawcy duchowości indiańskiej, Leszka Michalika ze Sztumu. Towarzystwo łączy z tym nadzieję na spopularyzowanie swej aktywności w kraju ojczystym i znalezieniu tam nowych członków-entuzjastów.

Długo oczekiwany drugi tom referatów seminaryjnych został oddany do druku w listopadzie 2009. Jego techniczne przygotowanie należało znów do niezastąpionego eksperta, Marka Maciołka z Wielichowa. Książka Indianie Kalinago i inni… Referaty Seminariów Antropologicznych 2001-2008 została ufundowana w połowie przez Starostwo Kołobrzeskie, w połowie zaś przez Iwonę Kołakowską, właścicielkę ośrodka wczasowego w Ustroniu Morskim.

Rozwijając sugestię Leszka Michalika, Aleksandra Janowska, członkini PAES/PATE w UE i doktorantka na Wydziale Etnologii i Antropologii Kulturowej UMK w Toruniu, zaproponowała zorganizowanie wspólnej konferencji naukowej pt. “Być Indianinem, to…” pod auspicjami swego wydziału i PAES/PATE. Dwudniowa konferencja z prezentacją 12. referatów odbyła się 28 i 29 października 2011. Dr Jerzy Barankiewicz i Andrzej Wala ze Stanów Zjednoczonych oraz prof. Aleksander Posern-Zieliński z UAM reprezentowali PAES/PATE. (Więcej o konferencji w ” Komentarzach i postulatach”).

Struktura PAES/PATE

Strukturę organizacji szczegółowo opisuje Artykuł II Statutu PAES/PATE. Najwyższym ciałem ustawodawczym towarzystwa jest Zgromadzenie Generalne. Przedstawicielem Zgromadzenia Generalnego jest, wybierana na cztery lata, pięcioosobowa Rada Dyrektorów. Rada Dyrektorów wybiera Administrację i Radę Naukową PAES/PATE. Administrację tworzą: Dyrektor Wykonawczy; Sekretarz Generalny, Skarbnik i funkcjonariusze pomocniczy. Radę Naukową tworzą: Dyrektor, Sekretarz dyrektora i funkcjonariusze pomocniczy. Rada Dyrektorów jest również odpowiedzialna za wybór Dyrektora Wykonawczego każdej lokalnej lub zagranicznej filli towarzystwa.

Rada Dyrektorów PAES/PATE

Izabela Barry

Justyna Laskowska Otwinowska

Henryk Paterak

Maria Rubin

Barbara Wala

Współpraca

PAES/PATE współpracował z Indianami Nanticoke Lenni-Lenape. Towarzystwo nawiązało z nimi kontakt w 1988 roku. Od tego czasu, dzięki przyjaznej postawie Rady Plemiennej, a w szczególnosci dzięki pomocy Liz Munson, Tiny Pierce-Fragoso, Marka Goulda, Patricji Rossello i Gail Gould możemy liczyć na akceptację kontynuacji naszych badań historyczno-antropologicznych i trwałą przyjaźń z członkami plemienia.

PAES/PATE współpracowało w latach 1999-2010 z kwartalnikiem “Tawacin”, pod naczelną redakcją Marka Maciołka. Z chwilą zamknięcia “Tawacinu” towarzystwo współdziała z Wydawnictwem “TIPI”, wydającym książki o tematyce indiańskiej. Kontakt: tipi@tipi.pl

Naszym przyjacielem i współpracownikiem jest p. Zofia Kozimor z Hameau de Chavon we Francji (zofia.kozimor44@orange.fr). Pani Zofia Kozimor udostępnia swoją stronę www.cochise.com.pl dla etycznych rozważań i polemik wokół historii “kontaktu”.